woensdag 1 september 2004

Vader broodnodig, ook na een scheiding

Op 10 september verdedigt de sociologe drs. Tamar Fischer haar proefschrift over vaders en echtscheiding. Zij stelt dat schoolcijfers niet slechter zijn, en gedragsproblemen niet groter zijn, wanneer kinderen hun vader niet zien. Vincent Duindam is het hier niet mee eens.

Er is inmiddels een enorme hoeveelheid onderzoek, waarin het belang van vaders voor de ontwikkeling van kinderen wordt aangetoond. Kinderen die een goede band met hun vader (en moeder) hebben zijn in bijna alle opzichten beter af dan kinderen voor wie dit niet geldt. Echtscheiding wordt door de meeste kinderen ervaren als een ramp. In een onderzoek werd eens aan kinderen gevraagd naar het ergste dat hen zou kunnen overkomen, waar ze het meest bang voor waren. Echtscheiding kwam op nummer één. Het echtscheidingspercentage in Nederland ligt rond de 30 procent. Wat kunnen we doen voor de betrokken kinderen? Eigenlijk is hier het liedje van de Zangeres Zonder Naam van toepassing: “Denk toch heel goed na voor je scheiden gaat.” Er is een tijd geweest dat de effecten van echtscheiding voor kinderen werd gebagatelliseerd, maar er is inmiddels zo’n grote hoeveelheid studies waarin de negatieve effecten worden aangetoond, dat dit standpunt verlaten is. Ook de ex-partners gaan een lastige periode tegemoet. Vaders zien hun kinderen meestal minder vaak dan ze lief is, en moeders gaan er met name financieel op achteruit. Hoe zwaar het is om als vrouw (of man) je kinderen alleen op te voeden, blijkt ook uit het gegeven dat mishandeling van kinderen relatief vaak voorkomt in eenoudergezinnen met een vrouw aan het hoofd.

De vraag blijft wat we kunnen doen voor kinderen die hier desondanks mee te maken krijgen. Het is het beste voor kinderen om contact te houden met beide ouders, als deze contacten harmonieus zijn. De kwaliteit van het contact blijkt zelfs belangrijker te zijn dan de kwantiteit ervan. Het is natuurlijk een lastige opgave om een beetje vriendelijk met je ex-partner om te blijven gaan: je bent niet voor niets gescheiden. Maar je blijft de ouders van je kinderen, en je bent dit aan hen verplicht. Bemiddeling bij echtscheiding is daarom meestal beter dan met behulp van juristen elkaar bestrijden.

Het allerslechtste voor kinderen is het -volgens pedagoog Ed Spruijt, Nederlands specialist op het gebied van echtscheiding- wanneer je eerst veel ruzie hebt, daarna een echtscheiding volgt, en vervolgens de strijd wordt voortgezet met andere middelen. Dat moet in elke geval voorkomen worden. Maar op welke manier?

Wanneer je de schrijfster van een binnenkort te verschijnen boek mag geloven, lijkt de beste manier de vader eenvoudigweg buiten spel te zetten. Er zijn zelfs al zinnen als ‘Papa na scheiding niet nodig’ gaan rondzingen. Op 10 september verdedigt de sociologe Tamar Fischer namelijk haar proefschrift over dit onderwerp. Zij stelt dat schoolcijfers niet slechter zijn en gedragsproblemen niet groter zijn, wanneer kinderen hun vader niet zien. Het probleem is echter dat zij alle groepen vaders op één hoop gooit. Wanneer je de groep vaders eruit zou pikken die harmonieuze contacten met hun ex-partners hebben, zie je dat het met hun kinderen beter gaat. Terwijl je juist een ongunstig effect zie bij kinderen van wie de ouders permanent ruziën.

Haar conclusies zijn onzuiver doordat dit belangrijke onderscheid niet gemaakt wordt.

En juist die groep ex-echtelieden die het samen niet rooit, heeft hulp nodig. Één van de grootste problemen voor kinderen is dat vaders na een scheiding uit beeld raken. Ex-partners blijven ouders en blijven als ouders op elkaar aangewezen, net zoals hun kinderen op hen. Daarin moeten ouders ondersteund worden. Het is daarom voorgesteld om ze te verplichten tot bemiddeling. Ook preventie is erg belangrijk. Hoe meer mannen vanaf het begin bij hun gezin betrokken zijn, en hoe meer ze zorgen voor hun kinderen, des te kleiner is de kans op echtscheiding. En wanneer er dan toch een scheiding komt, blijken zij hun kinderen relatief vaker te zien.

Ik vind het overigens kortzichtig om de effecten van een echtscheiding te beperken tot schoolcijfers en (mate van) gedragsproblemen. Wordt er dan niet te veel in termen van geld en wat maatschappelijk gezien lastig is, gedacht? Het moet toch vooral om de kinderen zelf gaan. En die hebben hun ouders nodig. Uit onderzoek van de pedagoog Micha de Winter bleek meermalen dat kinderen behoefte hebben aan ‘meer gezin’, in het bijzonder meer vader. Toen zij zelf aanbevelingen voor de overheid mochten formuleren kwamen zij met: korter werken door ouders, meer vakantiedagen voor ouders.

Dit staat haaks op de conclusie dat vaders niet nodig zouden zijn. En als klap op de vuurpijl merkt Fischer op dat moeders in elk geval moeten zorgen dat zij niet minder gaan werken, vanwege de financiën. Misschien had zij beter kunnen vermelden dat naarmate het contact met de vader beter is, de financiële situatie ook gunstiger is.

Een treurig scenario: vader was niet thuis, moeder was niet thuis… iedereen was aan het werk. Misschien op korte termijn goed voor de economie. In elk geval niet voor de kinderen.

Vincent Duindam begon in 1994 voor de Gezinsraad mannen te onderzoeken die parttime werken om voor hun kinderen te kunnen zorgen. Hij volgt in dat onderzoek al vijftien jaar een groep (n=182) mannen. “Vaders kunnen prima zorgen. Wanneer ze dat meer zouden doen, winnen kinderen en vrouwen daarbij. En mannen zelf ook.” De verdeling van zorgtaken binnen het gezin is mede door zijn werk een hot item geworden, vandaar zijn onderzoek naar het werken van vrouwen. Hij begon als psycholoog en is daarnaast ideoloog en dichter. Zijn vaderschap hangt samen met zijn werk als docent en coördinator bij de groep algemene sociaal van de universiteit Utrecht. Bovendien houdt hij zich sinds 1998 bezig met het zorgen voor gescheiden vaders. Een belangrijke functie, want het bracht hem in 1999 tot voorzitter van de Fiom, een instantie die gescheiden vaders kan helpen bij zwangerschap, adoptie en als je je kind(eren) kwijt bent. De Bernard van Leer Foundation vroeg in 2003 om onderzoek naar vaders en zorg in niet-europese landen. De boeken die hij schreef over ouderschap en relaties, onder andere Zorgende vaders en Een nieuwe start, houden nauwelijks verband met ontwikkelingssamenwerking. Logisch dat hij als freelancer kwam te werken voor 'Happinez', 'Psychologie' en 'VolZin'. En toch, zijn haiku's zijn een signaal dat het spoor van waarlijk europees vaderschap ergens nog kan worden gevonden.

Lees eens van Vincent Duindam…

• Boek: Ouderschapsarrangement en geslachtsidentiteit: geslachtsspecifieke socialisatie. Dit was geen onverdeeld succes en leverde een docterstitel op. Uitgegeven door Lemma, januari 1991
• De strijd om de dweil: de zorgende man. Bewerking van een op 8 maart 1993 in Nijmegen gehouden lezing, waarin ingegaan wordt op welke voordelen vrouwen kunnen hebben van zorgende mannen. In tijdschrift Savante, nummer 5 (herftst 1993) p6-7
• Symposium Vaderdag revisited over zorgende vaders, Utrecht 17 juni 1994. 24 Pagina's uitgegeven door de groep algemeen sociaal van universiteit utrecht. Samenvatting: Hier de eerste gegevens uit het onderzoek onder 182 mannen, vaders, die erin slagen om zowel buitenshuis als binnenshuis actief te zijn; zowel geld te verdienen als de zorg te dragen voor kinderen en huishouden. Aandacht voor: motieven, belemmeringen, de situatie vroeger thuis, de rol die vrouwen spelen, de relatie. IIAV vindplaats: map Ouderschap 1994 (NED 4 1994), 'beschikbaar uitleenboek'.
• In: Tussen socialisatie en keuze: vrouwen en mannen op de arbeidsmarkt. Auteurs: Karin Sanders (red.), Albert Beekes (red.), Kea Tijdens, Vincent Duindam, Anneke van Doorne-Huiskes. Uitgave in Groningen bij Wolters-Noordhoff, 1993. 243 pagina's. IAAV vindplaats: NED 52 1993, 'beschikbaar om te lenen'. Samenvatting: In verschillende bijdragen wordt een verklaring gezocht voor de ongelijkheid van vrouwen en mannen op de arbeidsmarkt vanuit keuzes die gemaakt worden in drie levensfasen: de groeifase, de keuzefase en de actieve fase. Deel een geeft een beschrijving van de arbeidsparticipatie van vrouwen en mannen, nu en in het verleden, bespreekt welk werk ze verrichten, behandelt kwantitatieve en kwalitatieve verschillen tussen jongens en meisjes in het onderwijs, en stelt (verschillen in) loopbanen en beloningen aan de orde. In deel twee staat het verklaren van de ongelijkheden centraal: socialisatie- processen binnen het gezin, op school en in het werk en de obstakels en kansen voor vrouwen in arbeidsorganisaties. In deel drie gaat het om de mogelijkheden om beleidsmatig wat te veranderen aan deze ongelijkheden: emancipatiebeleid gericht op onderwijs en gezin, en arbeidsmarkt- en emancipatiebeleid. Ook worden toekomstscenario's en het Nationaal ZorgPlan behandeld.
• Artikel: Zorgende vaders over het tweede deel van het onderzoek. In themanummer Opzij, jan 1996, p10-135
• Artikel: Weg met de Jurkangst, gesprek over vaderschap, in: HP/De tijd, 19 jan 1996, p20-21
• Vincent Duindam onderzoekt knelpunten en oplossingen voor zorgvaders; overzicht van recente publicaties wat betreft arbeid en zorg. In: Bet/On berichten 1995 no4, p2-21
• Inleiding samen met Anja meulenbelt in: Andrew Samuels, Vaderbeeld, dieptepsychologische gedachten over vaderschap. Van Gennep 1997.
• Boek: Ruimte voor mannen: In de hulpverlening, in de wetenschap, in de alternatieve hoek. Paperback uitgeverij van Gennep, jan 1999
• Een nieuwe start: handboek voor gescheiden vaders. Auteurs: Vincent Duindam, Marike Vroom. Uitgave Amsterdam: Van Gennep, 2001, 103 pagina's. Samenvatting: Dit boek kwam omdat de Fiom er om vroeg, het Fiom is een instelling voor ouder en kind. De inhoud is bestemd voor die vaders, die gescheiden zijn, die aan het scheiden zijn of dat van plan zijn. Jaarlijks scheiden er zo'n 55.000 vaders van kinderen. Woede en machteloosheid over de justitie, die kinderen van vaders ontreemdt. Dit blijft dikwijls lang bestaan. Je voormalige liefdespartner is je tegenstander geworden. Voor al die vaders is dit boek zeer aanbevolen. Het geeft goede noodzakelijke voorlichting over het scheiden en scheidingsbemiddeling. Verder hoe de communicatie verbeterd kan worden tussen de ex-partners enzovoort. Dan gaat het over het legalisme en het gebrek aan handhaving van afspraken en regelingen. Hoe kun je toch een vader voor je kinderen zijn en blijven, over dat ouderschap geeft dit boek veel adviezen. Een literatuurlijst en adressen staan uitvoerig vermeld. Dit boek wordt daarnaast ook gebruikt als een handleiding voor de begeleiding van vadergroepen en methodische en inhoudelijke informatie voor eenvoudige hulpverleners. Er wordt gedacht dat dit een groeimarkt is, vanwege de komst van centra voor jeugd en gezin in elke gemeente. IAAV vindplaats: NED 33 2001, 'beschikbaar voor lenen'.
• Boek: Spiritualiteit werkt in relaties, Uitgeven door Ten Have in oktober 2007, 92 pagina's. Samenvatting: Een nieuwe serie vol concrete en uitvoerbare tips en adviezen, om spiritueel met het dagelijks leven om te gaan. Onder redactie van Lisette Thooft. Vanaf de eerste vlinders in je buik tot de laatste kus kun je kiezen voor spiritualiteit. Elke relatie wordt dan een sadhana, zoals dat heet in het boeddhisme: niet alleen maar een manier om het zo fijn mogelijk te hebben, maar eerder een kans om je innerlijk te ontwikkelen. Competitie maakt plaats voor aandacht, ruilen wordt geven en dankbaar ontvangen. In plaats van te 'investeren' in de relatie breng je de hele situatie tot bloei – jezelf én je partner. Een heerlijk boek voor prille verliefden, maar ook voor partners die al jaren samen zijn.
• Boek: Spiritualiteit werkt in opvoeding, Uitgegeven door Ten Have in 2009. Samenvatting: Hoe word je een goede, inspirerende opvoeder? Door jezelf te kennen en je met je eigen spirituele ontwikkeling bezig te houden. Je kinderen kunnen je daarbij helpen. Kinderen zijn prachtige spiegels; ze zijn uit zichzelf al spiritueel. Je kunt leren van hun spontaniteit, hun transparantie, hun samenvallen met zichzelf. Een spirituele opvoeding begint bij aandachtig en liefdevol aanwezig-zijn. Zie je kind zoals het is, en niet door de mist van je eigen pijn en verlangens. Draag zorg voor je eigen levensvreugde, liefde en spiritualiteit – het is het mooiste geschenk dat je je kinderen kunt geven. Laat je uitnodigen tot belangeloosheid, telkens opnieuw. Het zijn je kinderen die je daaraan herinneren. Dat is niet alleen een geschenk aan je kind, maar ook aan jezelf. Zorgen is sowieso heel goed en genezend om te mogen doen. Als mag zorgen en je geeft, word je zelf geopend.
• Enkele jaren terug rapporteerden de media uitgebreid over een aantal vaders die zichzelf en hun kinderen om het leven hadden gebracht. De overheid schrok en wilde verdere catastrofes voorkomen. “Toen kwamen ze bij mij terecht’, vertelt Vincent aan het universiteitsblad Warande, en zo ontstond het handboek voor gescheiden vaders, waarvan de bedoeling is ‘de schade van een scheiding zoveel mogelijk te beperken’. Het boek is in een tijdschrift vernietigend besproken, maar nu in 2008 weer actueel geworden. Lees eens… Kanker aan je ziel, zelfmoord onder gescheiden vaders. Ten behoeve van de promotie van ‘preventief’ werk liet Duindam weten dat hij vindt dat mannen hun gevoelens beter moeten leren uiten.

Labels: Overig