woensdag 29 september 2004

Dank vader na een scheiding niet af

In de pers verschenen verwarrende en tegenstrijdige berichten over het belang van vaders in het leven van hun kinderen verschenen. Trouw kopte op grond van een heranalyse van oude cijfers uit de jaren ’90 door sociologe Tamar Fischer dat vaders na de scheiding overbodig zijn. In NRC Handelsblad van 11 sept houdt Leonardo Boff daarentegen (op grond van recente cijfers) een pleidooi om de vader terug te brengen in een ontvaderde samenleving, omdat de “afwezigheid van een vaderfiguur kinderen structuur ontneemt, hen stuurloos maakt en ten koste gaat van hun wens om een levensplan te volgen.”

Attentie: tekst wijzigingen op 2010-11-22

Toewijzing aan moeder

Steeds meer kinderen worden geconfronteerd met scheidende ouders: bijna 70.000 (echt)scheidingskinderen per jaar. Deze kinderen worden vrijwel altijd aan moeders toegewezen. Contacten tussen vaders en kinderen zijn in de praktijk afhankelijk van moeders goede wil. De relatie tussen vaders en hun kinderen wordt daarmee kwetsbaar en heeft extra bescherming nodig om kinderen en vaders voor elkaar te behouden.

Dit krijgt nauwelijks aandacht in het familierecht. De samenleving geeft prioriteit aan het persoonlijk geluk van volwassenen boven de schade die dit meebrengt voor de ontwikkeling van kinderen. Circa de helft van de kinderen wordt ontvaderd. Kinderen die opgroeien zonder hun vader zijn oververtegenwoordigd in de criminaliteitsstatistieken. Een epidemie van ordeproblemen op scholen, jeugdcriminaliteit en vandalisme in buurten, en gevoelens van onveiligheid en bedreiging bij ouderen.

Uit de vakliteratuur is bekend dat voor de overgrote meerderheid van de kinderen scheiding van hun ouders niet in hun belang is. Bij een kwart van de kinderen blijkt scheiding ook zelfs na vele jaren nog schadelijke effecten te hebben. Een scheiding knalt door sociale netwerken en vriendenkringen, kinderen die opgroeien zonder hun vader hebben een significant kortere levensverwachting, doen het slechter op school, hebben vaker psychische of psychiatrische klachten, raken vaker aan de drank en aan de drugs en belanden eerder in de criminaliteit. Boff schrijft dat 85 procent van de jeugd in gevangenissen en 63 procent van de jongeren die zelfmoord plegen zonder vader opgroeide.

Slechter af

Na drie decennia van experimenteren met het vaderloze gezin stelt Civitas, institute for the study of civil society (sept 2002), aan dat kinderen, tieners en jongvolwassenen die zonder hun ’eigen’ vader opgroeien, op 54 verschillende aspecten van hun leven slechter af zijn. Hun rapport, gebaseerd op een meta-analyse van 112 wetenschappelijke researchstudies, eindigt met de negatieve effecten op de samenleving, waarbij vooral misdaad, geweld en de kosten in het oog springen.

De gangbare contactregeling na scheiding (het kind eens in de twee weken op bezoek bij vader) is verre van ideaal voor kinderen en heeft niets met opvoeding te maken. Béide ouders dienen betrokken te blijven bij de opvoeding, aldus Robert Bauserman na een analyse van 33 wetenschappelijke onderzoeken.

Een alleenstaande moeder (365.000) en een alleenstaande vader (70.000) zijn in termen van opvoeding niet het beste voor een kind. Slechts 23 procent van scheidingen wordt door een man aangevraagd, de resterende 62 procent is vrouw (zie voor de CBS gegevens het artikel: Aanvragers van echtscheidingen). Vijf jaar na de scheiding heeft 67 procent van de vaders een nieuwe partner. Maar hoe staat het met de gescheiden vrouwen? Na vijf jaar heeft slechts 40 procent van hen een man, uit elkaar gegroeid heet dat. Bij opgroeien in een stiefgezin (400.000 kinderen) is een veel grotere kans op mishandeling (40 procent) en kindermoord (70 procent) dan in een intact gezin. Van de stiefgezinnen eindigt 60 procent in een scheiding, hier zijn niet de beste vooruitzichten. Om de vaders na scheiding af te danken, zoals Fischer dan weer wel en dan weer niet stelt, lijkt dus niet zo’n goed idee.

Evenwicht

In de afgelopen periode zijn behoorlijk wat groepen wetenschappers in de publiciteit getreden om meer evenwicht tussen man en vrouw te bevorderen in kinderopvang, in basisonderwijs, tot en met eerherstel van het huwelijk. Is dat omdat de man (en vader) niet van belang is voor (echt-)scheidingskinderen?

Fischer onderzocht gegevens over een groep van 650 kinderen van gescheiden ouders die zonder hun vader opgroeien, Vaders werden niet geïnterviewd. Fischer: “Het allerbeste is natuurlijk conflicten oplossen of eerst nadenken of je bij elkaar past voor je aan kinderen begint”, en: “Een gemiddelde scheiding, ook als de ouders er weinig problemen bij maken, pakt nadelig uit voor kinderen.” Als het dan toch niet anders kan, stelt Fischer “dat scheiding veel beter uitpakt wanneer ouders bij elkaar in de buurt blijven wonen, goede afspraken maken over bijvoorbeeld schoolwerk en financiën”, daarmee Co-ouderschap suggererend. Deze constatering is in tegenspraak met haar eerdere uitlatingen over belang van vader.

Bij elkaar blijven voor de kinderen heeft geen zin, behalve als ze in de overgangsperiode van de basis- naar de middelbare school zitten en extra kwetsbaar zijn, aldus de sociologe. Echter kinderen zijn kwetsbaar op alle leeftijden en in tienerjaren kunnen vooral vaders grootbrengen voor presteren in buitenwereld.

Waarschuwing

Fischers conclusie is in strijd met veel grootschalig (internationaal) onderzoek waaruit blijkt dat leven met ruziënde ouders (uitzonderingen daargelaten) minder slecht is voor kinderen dan scheiding. Fischer waarschuwt moeders met een lage opleiding en matige arbeidsmarktpositie, die zijn extra slecht af. “Stoppen met werken om bij de kinderen te kunnen zijn, kan bij een scheiding verkeerd uitpakken. Beter niet doen, dus”, aldus de promovenda, want anders “ondervinden kinderen dubbel nadeel: van de scheiding en van de zwakke financiële positie van hun moeder.” Fischer adviseert moeders niet te scheiden of na scheiding gaan werken en het loon naar de kinderopvang brengen. Zij roept op de wet te negeren en hekelt het feit dat de politieke discussie vooral gaat over het recht van vaders, daarbij het recht (en belang) van het kind vergetend.

Het materiaal dat Fischer voor haar onderzoek gebruikt stamt uit de 90-er jaren en het onderzoek waarin problemen van kinderen met éen ouder worden vergeleken met die van allochtone- en andere arme huishoudens, stammen van een jaar later. De wetgever heeft met de wet zorgvuldig scheiden en gelijkwaardigheid van ouders, voortgezet ouderschap vanaf 1 maart 2009 bevorderd en daaarmee de twijfel die Fischer destijds zaaide willen beantwoorden.

Peter Tromp is onderwijs- en communicatie deskundige en maakte campagnes voor Veilig Verkeer. Thans is hij webmeester van Jurlex en vader kennis centrum te Utrecht, Bert Kerkhof is CEO van Kind in de knel. Een eerdere versie van dit artikel verscheen in 'reformatorisch dagblad' 30 sept 2004, Wim Orbons was destijds lid van een expertgroep die adviseert over echtscheidingswetgeving.

Lees verder…

• Leonardo Boff: Geef kinderen de kans, artikel NRC 11 sept 2004
• Het vaderloze gezin - Civitas studie 2002
• Vincent Duindam: Vader broodnodig, ook na een scheiding

Labels: Overig